انواع بازارهای مالی
ممکن است تصور کنید که بازار مالی نیز همانند بازارهای خرید‌و‌فروش کالا نیازمند حضور فیزیکی افراد جهت معامله است؛ اما بازارهای مالی تعریف جداگانه‌ای دارند. در این بازارها افراد دارایی‌های مالی خود را مبادله می‌کنند. این دارایی‌ها شامل طلا، وجه نقد، اوراق بهادار و اوراق قرضه و‌غیره می‌شود.
این نوع از تبادلات موجب شکل‌گیری ارتباط بین افراد فقیر و سرمایه‌دار خواهدشد. به بیان دیگر بازارهای مالی موجب انتقال سرمایه‌های راکد به بخش‌های صنعتی و تولیدی می‌شوند که به آن احتیاج دارند. این بازارها تنها به بورس اوراق بهادار محدود نیستند و انواع مختلفی دارند. بنابراین در این نوشته با انواع بازارهای مالی آشنا می‌شوید.
انواع بازارهای مالی
تقسیم‌بندی انواع بازارهای مالی براساس عوامل خاصی انجام می‌شود. بین انواع مختلف آن، مواردی همچون بازار بدهی، بازار سهام، بازار پول، بازار سرمایه و غیره از اصلی‌ترین انواع بازار سرمایه‌گذاری هستند. به‌همین جهت در ادامه هر یک را بیشتر بررسی می‌کنیم.
بازار پول
بازار پول در ابتدا با هدف کاهش نقدینگی اضافی در دست اشخاص به‌وجود آمد. این کاهش نقدینگی توسط بانک‌ها و با هدف کاهش هجوم افراد به بازار کالا ایجاد شد. تا زمانی که افراد بابت نقدینگی موجود در حساب خود سود دریافت می‌کردند و منابع مالی آن‌ها امکان اعطای تسهیلات به بخش‌های تولیدی را فراهم می‌کرد؛ این بازار موجب کاهش تورم در بازار کالا و خدمات شده‌بود. با شروع بحران اقتصادی مردم نقدینگی خود را از بانک‌ها خارج کردند و بازار پول دچار ضعف شد.
هرگونه ابزار یا دارایی که قابلیت نقدینگی بالایی را داشته‌باشد و جایگزین پول بشود؛ در این بازار قابل دادوستد است. البته سررسید این منابع باید کمتر از یک سال باشد. این منابع شامل اوراق بهادار با سررسید سه ماه تا یک سال، انواع حواله و سپرده است. نکته شکل‌گیری بازارهای سرمایه مهم در رابطه با نرخ بهره در بازار پول این است که هر اندازه مدت نگهداری از آن بیشتر شود؛ نرخ بهره نیز افزایش پیدا می‌کند.
بازار سرمایه
پس از ضعف بازار پول، بازار سرمایه جهت ایجاد تعادل و کنترل تورم به‌کار گرفته شد. به این ترتیب، افراد سرمایه مازاد خود را به‌جای نگهداری در سپرده‌های بانکی، در بازار بورس سرمایه‌گذاری کردند. در بازار سرمایه، اوراق بهاداری که سررسید آن‌ها بیش از یک سال است؛ دادوستد می‌شوند. این بازار خود به دو بخش اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
در بازار اولیه سرمایه تشکیل می‌شود و یکی از انواع بازارهای مالی است که اوراق بهادار نخستین بار در آن مبادله می‌شوند. بازار ثانویه این امکان را برای اوراق بهاداری که یک بار معامله شده‌اند؛ فراهم می‌کند که مجدداً خرید‌و‌فروش شوند. باید بدانید که بازار بورس نوعی بازار ثانویه است. قیمت اوراق بهاداری همچون سهام در بازار ثانویه، براساس عملکرد شرکت تعیین می‌شود و افزایش بهای آن از سیاست‌های مدیریتی شرکت تاثیر می‌گیرد.
جهت انجام معاملات بورس از بازار مذاکره و کارگزاری استفاده می‌شود. در بازار مذاکره خریدار و فروشنده به‌طور مستقیم با یکدیگر معامله می‌کنند. در‌صورتی که تعداد طرفین معامله به شمار شخصی نرسد؛ افراد از یک کارگزار استفاده می‌کنند. این شخص در مقابل دریافت کمیسیون، خریدار یا فروشنده مناسب را پیدا می‌کند.
تفاوت بازار پول و بازار سرمایه
از مواردی که به آن اشاره شد؛ ابزارهای مالی متفاوت در بازار پول و بازار سرمایه و مدت زمان سرمایه‌گذاری در این دو نوع از بازارهای مالی بود. یک نکته مهم در رابطه با تفاوت بین این دو این است که در بازار پول، سرمایه‌گذار قادر است که هرزمان که مایل باشد؛ منابع مالی خود را از آن خارج کند. به‌طوری که این مسئله سیستم مالی کشور را دچار اختلال می‌کند اما در بازار سرمایه، منابع مالی بدون جایگزین از بازار حذف نخواهندشد.
به‌همین جهت، دولت نیز این امکان را خواهد‌داشت که نقدینگی را مهار کند. این نکته در بازارهای دیگر قابل‌اجرا نیست. شاید همین مسئله باعث می‌شود که دولت‌ها از این نوع بازار پشتیبانی کنند.
بازار بدهی
در این نوع از انواع بازارهای مالی، شرایط با دیگر بازارها بسیار متفاوت است. زیرا اوراق بدهی همانند اوراق قرضه دولتی دادوستد می‌شود.
بازار سهام
در بازار سهام سرمایه‌گذاری شکل به‌خصوصی دارد. به‌طوری که این امر با استفاده از خرید‌و‌فروش سهام در این نوع از بازار انجام می‌شود. اما امروزه بسیاری از افراد در این بازار فعالیت دارند.
بازار جهانی
این مورد از انواع بازارهای مالی، گردش مالی فراوانی دارد و سرمایه‌گذاری در آن در ابعاد کلان انجام می‌شود. در این بازارها مواردی همچون طلا و نقره و فلزات گران‌بها، سهام شرکت‌های بزرگی همچون مایکروسافت، آمازون و‌غیره، ارز و محصولات پتروشیمی مبادله می‌شود.
نقش نرم‌افزارهای مدیریت مالی بر رصد انواع بازارهای مالی
در دنیای امروز نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین وسیله برای اشخاص تلفن همراه است. بنابراین با کمک انواع اپلیکیشن‌های تلفن همراه، امکان انجام شکل‌گیری بازارهای سرمایه امور روزمره وجود دارد. به‌همین جهت اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی فانوس یک بستر مناسب جهت کنترل و رصد منابع مختلف در انواع بازارهای مالی است.
با کمک این برنامه، مشاهده ارزش به‌روز دارایی‌هایی همچون دلار، طلا، سهام و‌غیره امکان‌پذیر است. کلیه گزارش‌های مالی شخص را در خود ثبت خواهدکرد.
نتیجه‌گیری
در این مقاله گفته‌شد که انواع بازارهای مالی با هدف جلب سرمایه مازاد افراد مختلف پدید آمده‌اند که جهت فعالیت در آن‌ها به حضور فیزیکی افراد نیازی نیست. از جمله بازارهای مهم مالی باید به بازار پول، بازار سرمایه، بازار سهام، بازار بدهی و بازار جهانی اشاره کرد که در رابطه با هر یک از آن‌ها توضیح داده‌شد.
بازار بورس که این روزها بحث سرمایه‌گذاری در آن بسیار داغ است؛ نوعی بازار سرمایه ثانویه به‌شمار می‌رود که در آن شرکت‌های مختلف سهام خود را به‌فروش می‌رسانند. به‌طوری که این دادوستد به‌صورت مذاکره‌ای یا توسط کارگزار انجام خواهدشد. همچنین گفته‌شد که برخی نرم‌افزارها وجود دارند که امکان مدیریت مالی و حسابداری شخصی را برای افراد فراهم می‌کنند. این بسترها راه‌حل مناسبی جهت رصد انواع بازارهای مالی نیز هستند.
بازار بورس چیست | آشنایی با تعریف اولیه بورس و انواع بورس در ایران و جهان
قطعاً تا به حال کلمه بورس به گوشتان خورده است. اما اگر تصمیم گرفته باشید به طور جدی‌تری به این کلمه فکر کنید یا حتی به فکر سودآوری از طریق بازار بورس افتاده باشید، نیاز دارید که به طور دقیقی بدانید بازار بورس شکل‌گیری بازارهای سرمایه چیست و انواع آن کدام است، چه کارهایی در آن می‌توان انجام داد و آیا اصلا ارزش این را دارد که برایش وقت بگذارید یا نه؟ ما در این مقاله ضمن بررسی مفهوم بازار بورس به زبان ساده و آشنایی با تاریخچه اولین بورس در جهان، جواب این سوالات شما نیز را با دقت و جزئیات می‌دهیم.
بورس | بازاری برای تعیین قیمت دارایی و انجام معاملات
برای اینکه بگوییم بازار بورس چیست ابتدا باید از تعریف بازار شروع کنیم. بازار مکانی در دنیای واقعی یا دنیای مجازی اینترنت است که شرایط مناسبی را برای ارتباط خریداران و فروشندگان و انجام معاملات فراهم می‌کند. بورس هم از این نظر، نوعی بازار است که امکان انجام معاملات به روش‌های مختلف را فراهم می‌کند. در این مطلب با انواع بازارهای بورس ایران و جهان و کارکردهای آن آشنا می‌شویم. لطفا تا پایان همراه ما باشید و سوالات خود را در قسمت نظرات از کارشناسان ما بپرسید.
نامگذاری بورس
یکی از معتبرترین روایت‌ها درباره نامگذاری بورس این است که نام این بازار، برگرفته از نام واندر بورس گرفته شده است. این فرد یکی از بازرگانان و سرمایه‌داران فعال در کشور بلژیک بوده است. صرافان برای انجام معاملات در مقابل خانه او گردهم می‌آمدند و انواع کالا و اوراق بهادار و ارز را خرید و فروش می‌کردند. همچنین بورس، کلمه‌ای فرانسوی به معنای کیف پول است.
ایده شکل‌گیری بازار بورس چیست؟
ایده اولیه شکل‌گیری بازار بورس، به‌ویژه در مورد بورس سهام، به شکل‌گیری شرکت‌های سهامی برمی‌گردد. در اروپا بسیاری از فعالان اقتصادی و بازرگانان، گاهی دچار ضررهای مالی شدید می‌شدند. بنابراین برای کاهش فشارهای مالی در شرایط ضررهای شدید، راهکاری اندیشیدند تا دیگران را در سود و ضرر خود شریک کنند. این راهکارها بعدها باعث تعریف مفهومی به نام سهام و شکل‌گیری شرکت‌های سهامی شد.
اولین تجربه بورس در جهان
برای آشنایی با تاریخچه اولین بازار بورس در جهان باید سری به بازرگانان روس بزنیم. تعدادی از بازرگانان روس در سال ۱۳۵۳ میلادی تصمیم گرفتند سرمایه لازم برای فعالیت بازرگان با ریسک بالا و احتمال سودآوری بالا را با هم تامین کنند. با این شیوه هم سود و هم ضرر بین افراد تقسیم می‌شد. بنابراین در صورت سودآوری، همه در سود به‌دست آمده، شریک می‌شدند و در صورت بروز ضرر، هیچ‌کدام گرفتار ورشکستگی و ضررهای مالی غیرقابل جبران نمی‌شدند.
چه چیزهایی در بورس معامله می‌شوند؟
تا اینجا با مفهوم اولیه بورس به زبان ساده آشنا شدیم. در یک بازار بورس، چه از نوع ملی و منطقه‌ای باشد و چه نوع از جهانی، دو نوع کلی دارایی مورد معامله قرار می‌گیرند که عبارتند از: دارایی‌های واقعی یا فیزیکی و دارایی‌های اعتباری یا غیرفیزیکی. از دارایی‌های فیزیکی می‌توان به انواع کالاهای فیزیکی، مانند گندم و املاک و از دارایی‌های غیرفیزیکی می‌توان به ارز دیجیتال، اوراق قرضه، سهام و ارز اشاره کرد.
آشنایی با انواع بورس
بورس را به شیوه‌های گوناگونی می‌توان دسته‌بندی کرد. برای مثال می‌توانیم آن را به انواع بورس جهانی یا بین‌المللی، بورس ملی و نیز انواع بورس هایی تقسیم کنیم که حاصل ارتباط بازرگانان دو یا چند کشور خاص است و عموما عاملی برای ثبات قیمت‌ها و گسترش روابط تجاری به‌شمار می‌آید. اما بورس‌ها را به شیوه‌های دیگری نیز می‌توانیم دسته‌بندی کنیم. در ادامه با برخی از انواع بورس در ایران و جهان آشنا می‌شویم.
بورس کالا
ناکارآمدی بازارهای مالی در اواخر قرن ۱۹ و پیشرفت تکنولوژی در قرن ۲۰ باعث به‌وجود آمدن بورس‌های کالا در دنیا شد. بورس کالا بازاری است که در آن خرید و فروش کالاهای فیزیکی به‌صورت منظم و با سازمان‌دهی مناسب انجام می‌شود. این بورس‌ها همچنین مکانی برای تصمیم‌گیری در زمینه تعیین قیمت کالاهای استراتژیک هستند. برخی از انواع بورس های کالا عبارتند از:
- بورس تجاری شیکاگو
- بورس فلزات لندن
- بورس کالای نیویورک
- بورس کالای توکیو
- بورس کالای شانگهای
- بورس کالای هند
بورس سهام
یکی از مهمترین انواع بازارهای مالی، بازار سهام است. در بازار سهام انواع شرکت‌های تولیدی، خدماتی و سرمایه‌گذاری برای خرید و فروش ارائه می‌شوند. مکانی که این معاملات در آن انجام می‌شود را تالار معاملات بورس می‌نامند. در این تالارها قیمت انواع سهام به‌طور لحظه‌ای اعلام می‌شود. معامله‌گران و سرمایه‌گذاران نیز می‌توانند با مراجعه به کارگزاری‌ها وارد معاملات سهام شوند تا سود مناسبی را از این بازار به‌دست بیاورند. این سود معمولا بیشتر از سود سالانه بانک‌ها است. بنابراین، امروزه بسیاری از افراد دست از روش قدیمی سرمایه گذاری در بانک برداشته‌اند و پس از صرف مقداری وقت برای یادگیری دوره های آموزش جامع بورس، از روش‌های بسیار موثرتری برای سودآوری بهره می‌برند.
بورس ارز
بورس ارز یا بازار تبادلات ارزی، مکانی است که در آن پول ملی کشورها بر اساس میزان عرضه و تقاضا و بسیاری از فاکتورهای دیگر مالی و اقتصادی ارزش‌گذاری و مبادله می‌شود. بزرگترین و مشهورترین بورس ارز دنیا، بازار فارکس است.
بازار اوراق بهادار
منظور از اوراق بهادار، اوراق مشارکت‌های مالی است که عموما از سوی دولت‌ها ارائه می‌شود. این اوراق با هدف مشارکت مالی و سرمایه‌گذاری مردم در طرح‌های سودآور اقتصادی و از سوی دولت‌ها منتشر می‌شوند و در دسترس عموم مردم قرار داده می‌شوند. از جمله این اوراق مشارکت می‌توان به اوراق مشارکت وزارت‌خانه‌ها در ایران اشاره کرد.
بازار ارز دیجیتال
یکی از جدیدترین انواع بورس در جهان، بازار ارز دیجیتال است. در این بازار نوع جدیدی از دارایی با نام ارز دیجیتال ( Cryptocurrency ) مورد تبادل قرار می‌گیرد. این نوع از ارز، نوعی پول دیجیتالی است که بر اساس دانش رمزنگاری ایجاد شده است. از مزایای این نوع از دارایی می‌توان به غیرمتمرکز بودن، شفافیت در معاملات، عدم دخالت‌های دولتی و سیاسی و استفاده از ساختاری با شکل‌گیری بازارهای سرمایه عنوان بلاکچین اشاره کرد. از سوی دیگر این نوع از دارایی را می‌توانید بدون نیاز به افتتاح حساب بانکی و حواله‌های بانکی مرسوم از طریق اینترنت برای فردی دیگر ارسال کنید. البته یکی از دشواری‌های قدم گذاشتن در این راه بحث یادگیری کارکردن در بازار ارز دیجیتال است. چرا که این بازار یکی از پرریسک‌ترین‌ها به شمار می‌رود و ما اصلا به شما توصیه نمی‌کنیم بدون طی کردن دوره های آموزشی ارز دیجیتال وارد این بازار بشوید.
برخی از معروف‌ترین رمز ارزها عبارتند از:
انواع معاملات در بازار بورس چیست
انواع معاملات در بازارهای بورس را می‌توان به روش‌های مختلفی دسته‌بندی کرد. نخستین نکته‌ای که باید در این زمینه به آن اشاره کنیم، این است که اگرچه روش‌های معاملات در بازارهای مالی شباهت‌های قابل توجهی دارند اما تفاوت‌های آن‌ها نیز کم نیست. همچنین برخی از روش‌های معامله در برخی از انواع بورس کاربرد دارند و در برخی دیگر، نه. برای مثال بسیاری از روش‌های معاملات در بازار ارزهای دیجیتال در بازار اوراق بهادار کاربرد ندارند. برخی از روش‌های معامله در بازار ارز دیجیتال عبارتند از:
- اسکالپینگ یا نوسان‌گیری
- معاملات معکوس
- معاملات مومنتوم
- روش فیدینگ
- نوسان‌گیری روزانه
- خرید در پایین‌‌ترین قیمت و هولد ارز دیجیتال
- معاملات محدوده نوسان
- معاملات فرکانس بالا یا الگوریتمی
- معاملات آربیتراژ
- معاملات اهرمی
دومین نکته اینکه معاملات بورس را می‌توان بر اساس مدت زمان نگهداری دارایی‌های خریداری شده، یا فاصله بین خرید و فروش، به معامله کوتاه‌مدت یا ترید ( Trade ) و معامله بلند مدت تقسیم کرد که نوع دوم بیشتر با عنوان سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. در بازار بورس ایران ۳ نوع کلی معامله کارایی دارند که این سه نوع را با هم مرور می‌کنیم:
- معاملاتخرد: همان معاملات عادی و روزانه بازار که توسط سهامداران خرد انجام می‌شود
- معاملات عمده : ویژگی این نوع از معاملات حجم بالای سهام در این معاملات است
- معاملات بلوکی : معاملاتی که حجم آن‌ها ۵۰ برابر حجم سفارش در بازار عادی باشد
بازار بورس و فرصت‌هایی عالی برای سرمایه‌گذاری
بازارهای بورس ایران و بورس بین‌المللی مکان‌هایی هستند که به سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها اجازه می‌دهند در معاملات انواع دارایی‌های ارائه شده شرکت کنند. مهمترین مزیت سرمایه‌گذاری و معامله در انواع بورس این است که انواع دارایی در این بازارها همواره با نوسان قیمت مواجه هستند و نوسان‌ها همان فرصت‌های سودآوری برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران به‌شمار می‌آیند.
باید توجه داشت که پیش از ورود به هر یک از انواع بورس در ایران و جهان و سرمایه‌گذاری روی دارایی‌ها، باید درباره شاخص‌های آن بورس مطالعه کافی داشته باشید تا بتوانید در بین این بازارها، بازاری را انتخاب کنید که فرصت‌های بیشتری ایجاد می‌کند و خدمات بهتری را نیز ارائه می‌دهد. همچنین شما باید برای موفقیت در معاملات خود، درباره انواع شیوه‌های معامله، ابزارهای تحلیل نمودارها و شاخص‌های بازار و استراتژی‌ها آشنایی داشته باشید. در ادامه مقالات سایت دکتر رضا درخشی به آموزش این موضوعات خواهیم پرداخت.
تا اینجا شما باید با تعریف بازار بورس به زبان ساده آشنا شده باشید و بدانید بازار بورس چیست و انواع بازارهای بورس در جهان و روش های معاملات در بورس را بشناسید. نظرات و سوالات خود را درباره این موضوع با ما در میان بگذارید.
تاریخچه بورس در ایران
در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مصادف با حکومت رضاشاه پهلوی، مطالعات اولیه بر روی شکل‌گیری بورس در ایران آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی که برای دربار ایران کار می‌کرد، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس و شروع معاملات سهام در ایران را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در کشور ما بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد!
پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم گردید. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵، قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶ و حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
سیر تحولات تاریخ ۵۰ ساله بورس در ایران
تاریخچه بورس ایران را می‌توان به ۴ دوره زمانی تقسیم کرد. در دوره اول که به زمان پیش از انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد، بورس ایران با عرضه سهام بانک صنعت و معدن، شرکت نفت پارس، سیمان تهران، سیمان شمال، بانک توسعه صنعتی، اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه عباس آباد، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اسناد خزانه شروع به کار کرده و تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به عدد ۱۰۵ رسید.
با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ شد.
پایان جنگ تحمیلی و توسعه بازار سرمایه
دوره سوم از سال ۶۸ آغاز شده و با شکل‌گیری سیاست‌های دولت مبنی بر گسترش بازار سرمایه همراه شد. به طوری که در سال ۱۳۷۵ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به حدود ۲۵۰ شرکت رسید. در این سال‌ها افزایش عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس، عرضه این سهام از طریق شبکه بانکی در سرتاسر کشور و همچنین عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی براساس مصوبات دولت، منجر به فراگیر شدن تب و تاب بورس در کشور شد. در ادامه و تا سال ۱۳۸۳ شاخص‌های بورس از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و حضور پرتعداد سهامداران در تالارهای بورس اوراق‌بهادار نویدگر روزهای خوش برای بازار سرمایه در ایران بود.
عکس زیر تصویری از تالار حافظ بورس در تهران را در اواسط دهه ۷۰ نشان می‌دهد.
تحولات بازار سرمایه پس از سال ۱۳۸۴
آغاز دوره زمانی چهارم در بورس ایران همزمان با رونق و شکوفایی این بازار در سال ۱۳۸۳ اتفاق افتاد. اگرچه بورس ایران در تاریخ فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را داشته است، اما به جرات می‌توان گفت که یکی از مهمترین تحولات تاریخ بورس در ایران، تصویب قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۴ بود که با رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در کشورمان را فراهم کرد.
براساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بازار سرمایه ایران تشکیل شد. راه‌اندازی سامانه معاملات آنلاین در سال ۱۳۸۹ نیز نقطه عطف دیگری در گسترش معاملات بورس ایران، چه از نظر ارزش معاملات و چه از نظر فراگیر بودن در جامعه بود. لازم به ذکر است سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می‌کند، وظایف متعددی دارد که یکی از مهمترین وظایف آن، تأسیس و نظارت بر عملکرد بورس‌های شکل‌گیری بازارهای سرمایه مختلف است.
امروز، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند:
- بورس اوراق بهادار تهران : انجام معاملات سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت و …
- فرابورس ایران : که در آن‌جا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
- بورس کالای ایران: انجام معاملات انواع کالاها و محصولات مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … .
- بورس انرژی: انجام معاملات حامل‌های انرژی از جمله برق، زغال‌سنگ و کک و …
چکیده مطلب :
ارزش بورس اوراق بهادار تهران در حال حاضر و در اوایل سال ۱۳۹۹ به بیش از ۳۶۰۰ هزار میلیارد تومان (۲۰۰ میلیارد دلار) می‌رسد. طراحی انواع اوراق بهادار، راه‌اندازی نهادهای متنوع مالی، گسترش فعالیت‌های آموزشی و همچنین اطلاع‌رسانی نسبتا بیشتر موجب شده تعداد سهامداران بورس در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته باشد. پیشبینی می‌شود که این روند همچنان ادامه داشته باشد تا جایی که به مانند کشورهای توسعه‌یافته، بازار سرمایه همواره در اولویت اول مردم برای سرمایه‌گذاری خوب و با هدف تولید ثروت بیشتر قرار گیرد.
جایگاه خالی بازار بورس در اقتصاد افغانستان
بازارها دیگر از حیطه مکان خاص پا فرا گذاشته‌اند و می‌توانند در قالب یک شبکه ارتباطی مانند انترنت نیز به کار خود ادامه دهند. بازار بورس یکی از مناسب‌ترین و مطمین‌ترین مکان‌های سرمایه‌گذاری برای خانوار‌ها و واحدهای اقتصادی محسوب می‌گردد. در این بازار خریداران و فروشنده‌گان اوراق بهادار، مانند سهام گرد هم می‌آیند و دارایی‌های خود مثل سهام، اوراق مشارکت و… را معامله می‌کنند. بازار بورس در قالب فعالیت شرکت‌های سهامی عام شکل می‌گیرند. شرکت سهامی عام شرکتی است که موسسان آن قسمتی از سرمایه‌ی شرکت را از ابتدا تحت شرایط خاص از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند. بازار بورس نقش مهمی در رشد اقتصادی، رفاه مردم و ثبات ارزش پول در نظام‌های مالی سرمایه‌محور داشته است. با وصفی که سازمان حمایت‌کننده سرمایه‌گذاری‌های خارجی در افغانستان (آیسا) در سال ۲۰۱۱ از راه‌اندازی بازار بورس خبر داد و بانک مرکزی نیز در سال ۲۰۱۳ در راهبرد پنج‌ساله خود از ایجاد این بازار به زودی در کشور اطمینان داد، ولی تا اکنون جایگاه بازار بورس در اقتصاد افغانستان خالی است. فقدان این بازار و مهم بودن آن در رشد اقتصادی و سطح رفاه مردم قابل درنگ است.
در این مقاله تلاش صورت گرفته است تا چرایی عدم شکل‌گیری بازار بورس و تنگناهای بازار سرمایه در اقتصاد افغانستان بررسی شود و راه‌کارهای مناسب که پیش‌زمینه مساعد در شکل‌گیری آن در اقتصاد کشور قرار می‌گیرند ارایه گردد.
پس از سقوط طالبان و روی کار آمدن نظام سیاسی و نظام اقتصادی جدید و سرازیر شدن کمک‌های جهانی در افغانستان، گمانه‌زنی‌های مثبت روی کاهش فقر، گرسنه‌گی و بی‌کاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، بهبود وضعیت اقتصادی مردم و توسعه اقتصادی به میان آمده بود؛ اما ساختار تشکیلاتی قومی حکومت و سپردن سکتورهای اقتصادی به اشخاص غیر‌واجد شرایط، سطحی‌نگری در حوزه امینت، فساد، جان گرفتن دوباره گروهک‌های تروریستی، نا‌امنی و تداوم آن نه تنها گمانه‌زنی‌ها را به مرور زمان منفی کرد، بلکه عمق معضلات اقتصادی در کشور را نیز بیشتر و دامنه شکل‌گیری بازار بورس و شرکت‌های سهامی عام در کشور را تنگ‌تر ساخت.
نظام مالی تمام کشورها بر یکی از دو محور بازار پول و سرمایه قرار دارد. در کشورهای توسعه‌یافته، بازار سرمایه در کانون ساختار مالی قرار دارد و نظام مالی مبتنی بر اوراق بهادار در آن غالب است، در حالی که در بیشتر کشورهای در حال توسعه بازار پول محور تأمین نظام مالی قرار می‌گیرد که در چنین نظام‌هایی بانک‌ها چون سازمان‌های فراگیر عمل می‌کنند و شرکت‌ها برای تامین نیاز‌های خود تا حد زیادی به نظام بانکی و‌ابسته‌اند. در افغانستان مانند اغلب کشورهای در حال توسعه بازار پول، محور نظام مالی است و فقدان بازار سرمایه، باعث شده است تا بورس اوراق بهادار من‌حیث نهاد بازار سرمایه برای مردم و اقتصاد کشور به عنوان یک پدیده ناآشنا شناسایی گردد. به طور کلی عواملی که باعث عدم شکل‌گیری بازار سرمایه در افغانستان شده است را می‌توان به صورت زیر بر‌شمرد:
۱- ساختار بازار مالی کشور: ساختار نظام مالی مبتنی بر بازار پول‌محور در افغانستان یکی از عوامل مهم در عدم شکل‌گیری بازار سرمایه محسوب می‌شود. این امر موجب شده است تا بازار بورس به عنوان یک پدیده نا‌شناخته برای سرمایه‌گذاران و شهروندان معرفی شود. دولت می‌تواند از طریق اصلاح ساختار بازار مالی، با تدوین قانون جامع و راه‌اندازی بازارهای اولیه در بازار سرمایه، ایجاد نهادهای مربوط به بازار بورس و بانک‌های سرمایه‌گذار زمینه را برای سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور فراهم و امکان ایجاد بورس کالا در بازار سرمایه به ویژه در زمینه محصولات کشاورزی را فراهم سازد.
۲- نبود فرهنگ سهام‌داری: یکی از چالش‌های کلان که بورس با آن مواجه است، نبود فرهنگ سهام‌داری و سرمایه‌گذاری است. کمبود اطلاعات در خصوص شرکت‌های سهامی عام، نگاه سلیقه‌ای مدیران و سیاست‌گذاران سبب شده است تا یک سیاست‌گذاری کلان توسعه‌ای برای ایجاد بازر بورس در اقتصاد افغانستان صورت نگیرد. ممکن است دولت از طریق تشویق، ترغیب و حتا سبسایدی، زمینه ایجاد شرکت‌های سهامی را فراهم کرده در بالابردن سطح آگاهی سرمایه‌گذاران و نهادینه‌سازی فرهنگ سهام‌داری و بازار بورس نقش مهم را بازی کند.
۳- فضای بی‌اعتمادی: آن‌چه در بازار سرمایه از اهمیت ویژه برخوردار است، وجود مکانی مشخص برای دادوستد سهام، قیمت شفاف سهام و قدرت نقدشوندهگی سهام است. شرکت‌های سهامی عام زمانی حاضر به سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌باشند که اطمینان حاصل کنند که مکان مشخص دادوستد سهام در حال و آینده مورد تهدید قرار نداشته و مصون است. قیمت شفاف سهام و قدرت نقدشوندهگی سهام برای خریداران سهم از اهمیت خاص برخوردار است. خریداران سهم زمانی حاضر به معامله در بازار سرمایه هستند که از شفافیت قیمت سهم و کوتاه بودن دست باند‌های مافیای اقتصادی در سهم مطمین باشند و سهم خریداری شده‌شان قدرت نقدشوندهگی بالایی داشته باشد که در صورت سلامت این پروسه این مهم می‌تواند نقش عمده در ترویج فرهنگ بازار سرمایه و رشد اقتصادی کشور بازی کند. فساد اداری، نا‌امنی، مافیایی شدن قدرت اقتصادی و فرهنگ معافیت موجب ایجاد موج بدبینی نسبت به حال و آینده می‌شود، به همین جهت است که تعدادی از کارشناسان اقتصادی با توجه به دلایل مطروحه هنوز ایجاد بازار سرمایه در اقتصاد افغانستان را مناسب نمی‌پندارند. روی هم رفته دولت می‌تواند با طرح جامع اقتصادی و مبارزه با نارسایی‌های موجود، بازار بورس در کشور را به راحتی ایجاد کند.
ریزش نرخ ارز چه تاثیری بر بازار سرمایه می گذارد؟
باشگاه خبرنگاران جوان به نقل از کارشناس بازار سرمایه نوشت: در سال گذشته، روند عمومی شاخص بورس بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است.
فردین آقا بزرگی کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که، صحبت‌هایی در خصوص رفع تحریم‌ها و کاهش نرخ ارز تا قیمت ۱۸ – ۱۹ تومان شنیده می‌شود، کاهش نرخ دلار چه تاثیری بر روی سهام بورسی می‌گذارد؟، گفت: یکی از پارامترهای بسیار اثرگذار در سال ۹۹، بر شکل گیری فضای بازار سرمایه، انتظارات تورمی و در نتیجه پیش بینی افزایش نرخ ارز بود که به منظور حفظ ارزش پول، برخی از فعالان بازار سرمایه، تبدیل نقدینگی به اوراق سهام را ترجیح دادند و این فشار نقدینگی سبب رشد قیمت‌ها شد.
او بیان کرد: با شکل‌گیری این ذهنیت که در صورت حصول توافق، روند نزولی بازار ارز مانند هفته‌ای که گذشت بیش از ۱۰ درصد نوسان منفی داشته است.
او افزود: از لحاظ بنیادی، عملکرد سود و زیان شرکت‌ها نسبت به پیش بینی‌های ماه گذشته کاهش یافته است، در نتیجه فضای تقاضا به مرور زمان در کنار تغییر در زیر ساخت‌های معاملاتی، از جمله، دامنه نوسان نامتقارن و گره معاملاتی شرکت‌ها در کنار هم، منجر به روند نزولی شاخص شده است.
آقا بزرگی گفت: اگر ما رشد شاخص را از ابتدای سال ۹۹ که شاخص ۵۱۲ هزار واحد بوده نسبت به حال حاضر در نظر بگیریم، بازار سرمایه در بازه زمانی ۱۳ – ۱۴ ماه، حدودا بیش از ۱۰۰ درصد روند افزایشی داشته است. زیرا حساسیت بازار سرمایه، به پیش بینی‌های نرخ ارز و تغییرات آن زیاد است.
کارشناس بازار سرمایه در رابطه با ابهامات بازار سرمایه اظهار کرد: در حال حاضر، علی رغم اصلاحات خوبی که در اغلب صنایع و شرکت‌ها انجام شده، اما کماکان ابهاماتی از جمله، بحث ریاست جمهوری و ابهام در نحوه عرضه اوراق بدهی که دولت در دستور کار خود دارد، وجود دارد که نقدینگی را به شدت، به سمت خود میل می‌دهد. عدم ثبات در نرخ ارز و احتمال کاهش مداوم نرخ ارز تا محدوده ۱۷ – ۱۸ هزار تومانی که مسئولان از آن یاد کرده بودند، سبب کاهش تقاضا و قرار گرفتن بازار سرمایه در مدارمنفی می‌شود.
آقا بزرگی در پاسخ به این پرسش که با کاهش نرخ ارز، شاخص بازار سرمایه بیشتر از این میزان کاهش می‌یابد؟، تشریح کرد: محتمل است، به دلیل اینکه، در کنار در نظر گرفتن ضریب حساسیت بازار سرمایه نسبت به دلار، انتظاراتی که مسئولان از سازمان بورس داشتند، به ترتیب بازار سرمایه را محدود کرد و نقدشوندگی به سطحی کاهش پیدا کرده که این خود یک ریسک خود ساخته و درون زاست.
او در پایان بیان کرد: همچنین به دلیل نداشتن دامنه نوسان مناسب برای شکل گیری تعادل و با تداوم سیاست‌ها و ریزش دلار، انتظار ریزش شاخص حتی کمتر از یک میلیون واحد را داریم.
دیدگاه شما