«اولین گام در تحلیل SWOT
بررسی دقیق دو عامل ابتدایی یعنی نقاط قوت و نقاط ضعف هستند.
زیرا بدون ارزیابی عوامل داخلی، نمیتوان به کنترل
و استفاده ی بهینه از عوامل خارجی پرداخت.»
تحلیل swot چیست؟ معرفی و آموزش ماتریس swot
تحلیل swot بخشی از تفکر استراتژیک در کسب و کار است. بسیاری از فرمولها و استراتژیهایی که امروزه برای کسب و کار استفاده میشوند، قبلا در میدان جنگ به کار میرفتند. احتمالا اگر سرلشکرهای تاریخ الان زندگی میکردند، بخاطر قدرت تفکر استراتژیکشان میتوانستند بزرگترین کسب و کارهای دنیا را راهاندازی کنند!
زمانی که فرمانده سپاهی قصد داشت استراتژی جنگی را بچیند، باید ابعاد مختلف سپاه خود و دشمن را مورد بررسی قرار میداد. استراتژی او باید به گونهای چیده میشد که دشمن متوجه ضعفهای سپاهش نشود. همچنین باید کاری میکرد که کوچکترین نقاط قوت هم در چشم دشمن بزرگ به نظر برسند. علاوه بر آن باید نقاط ضعف و قوت حریف را هم بررسی میکرد تا مبادا فریب بخورد. خلاصه آنکه چیدن استراتژی جنگی کار بسیار سختی بود و به زمان و تفکر نیاز داشت.
امروزه میدانهای نبر جای خود را به بازارهای کار دادهاند و فرماندهان سپاه، مدیران هستند. آنها باید تفکر استراتژیک داشته باشند و سازمان را برای رسیدن به اهداف آماده کنند. در این مقاله قصد داریم یکی از روشهای فرماندهی کسب و کار به نام تحلیل swot را به شما آموزش دهیم.
swot چیست؟
ما در فارسی همه عبارات را ساده تلفظ میکنیم. مثلا همین عبارت swot در کشورهای دیگر سوات خوانده نمیشود. نام آن روش تحلیل اس دبلیو او تی است! اما باید اعتراف کنیم که سوات راحتتر است و به همین دلیل در این مقاله ماهم از همین روش تلفظ متداول استفاده میکنیم.
پیش از اینکه به سراغ تحلیل swot برویم و نمونه تحلیل swot برایتان بیاوریم باید بدانیم که swot چیست؟ این عبارت مخفف چهار کلمه است:
- Strengths: نقاط قوت.
- Weaknesses: نقاط ضعف.
- Opportunities: فرصتها.
- Threats: تهدیدها.
به همین سادگی شما متوجه شدید swot چیست! با استفاده از روش تحلیل swot شما میتوانید استراتژی مناسبی برای رقابت در بازار بچینید. در این روش تحلیل تمام عوامل داخلی و خارجی شرکت باید مورد بررسی قرار گیرند. نکته مهم دیگری هم در پاسخ به سوال روش swot چیست وجود دارد. در تعریف swot برای سازمان شما باید مشخص شود که در کجا قرار اجزای تحلیل SWOT دارید و در آینده میتوانید کجا باشید.
مفهوم swot بخشی از مدیریت استراتژیک است
به نظر شما چرا نمیتوان یک ربات را در رأس یک سازمان برای مدیریت قرار داد؟ استراتژی مهمترین دلیل آن است. مفهوم swot و مدیریت استراتژیک در کلمه ساده به نظر میرسند. تعریفهای مختلفی برای مدیریت استراتژیک وجود دارد. مثلا یکی از تعریفها میگوید منابع به گونهای مدیریت شوند که سازمان به اهداف تعیین شده برای آن برسد. دقیقا مانند برنامهای که یک فرمانده برای پیروزی در جنگ میچیند. اما چیدن این برنامه به همین سادگی نیست.
در مدیریت استراتژیک باید همه جوانب درونی و بیرونی را بررسی کرد. بعد از آن باید تمام راههایی که به کمک آن میتوان به هدف رسید را پیدا کرد. استراتژی در این مرحله وارد میشود و میگوید: از بین اطلاعات جمع آوری شده، راهی را انتخاب کن که کمترین منابع را مصرف کند، بیشترین بازدهی را داشته باشد و در زمان کوتاهتری تو را به مقصود برساند. مفهوم swot به شما کمک میکند اطلاعات مورد نیاز برای استراتژی را به دست آورید. اما بعد از آن تحلیل swot ابزار شما برای پیدا کردن بهترین راه رسیدن به هدف خواهد بود.
حتما بخوانید: تفاوت مدیریت و رهبری
اهمیت تجزیه و تحلیل swot
برخی از مدیران به این فکر میکنند که مفهوم swot (نقاط ضعف و قوت، فرصتها و تهدیدها) در طول مسیر مشخص میشود. مثلا زمانی که به پیروزی میرسید، یعنی نقطه قوتی داشتهاید و زمانی که شکست میخورید، یعنی ضعفی در سازمان وجود دارد. آنها تصور میکنند اینها کاملا بدیهی هستند و نیازی به تجزیه و تحلیل swot ندارند.
در ادامه دلایل اهمیت تجزیه و تحلیل swot را بیان میکنیم. با این کار متوجه میشوید که بدون سوات، چه فرصتهایی را از دست میدهید.
- با استفاده از تجزیه و تحلیل swot میتوانید پیشبینی کنید. بنابراین خیلی از مشکلات در سازمان شما ایجاد نخواهد شد.
- با استفاده از سیستم مدیریت استراتژیک و سوات میتوانید برنامه مدونی برای حرکت در مسیر داشته باشید. بنابراین نیاز شما به تصمیمگیریهای فورس کمتر میشود.
- سوات فقط برای استراتژی کلی سازمان کاربرد ندارد. شما میتوانید در ابتدای هر کمپین تبلیغاتی هم از تجزیه و تحلیل swot استفاده کنید.
مزیتهای تحلیل swot
دلایلی که در قسمتهای قبل بیان کردیم، مربوط به دلیل اهمیت تفکر استراتژیک بودند.
اما سوات مزیتهای انحصاری هم دارد. مزیتهای تحلیل swot عبارت است از:
- نقاط ضعف و قوت، فرصتها و تهدیدها به صورت کاملا شفاف شناخته میشوند.
- هدایت جلسات استراتژی کسب و کار با استفاده از دادههای جدول اس دبلیو او تی بسیار سادهتر است.
- از دیگر مزیتهای تحلیل swot این است که ذهن افراد را منسجم میکند. بنابراین اعضای اتاق فکر شرکت شما راحتتر میتوانند به ایدههای خلاقانه فکر کنند.
- زمانی که برای نوشتن جدول اس دبلیو او تی اقدام میکنید، متوجه نکاتی میشوید که تا پیش از این توجه شما را جلب نکرده بودند.
- استفاده از این روش، ریسک تصمیمگیری را کاهش میدهد. چرا که با اطلاعات دقیقتری تصمیم گیری خواهید کرد.
معایب تحلیل سوات
تعداد مزیتها خیلی بیشتر از معایب تحلیل سوات است. در ادامه به نقاط ضعف این سیستم ارزیابی و مدیریت استراتژِیک اشاره کردهایم.
- احتمال دارد مدیران نتوانند تشخیص دهند هر داده باید در کدام قسمت از ماتریس قرار بگیرد. این موضوع تحلیل سوات را با مشکل مواجه میکند.
- ارزیابیها به صورت کاملا ذهنی انجام میشود. به همین دلیل ممکن است یک شخص متوجه همه swotهای موجود در سیستم نشود.
- در برخی موارد ممکن است مدیران تحلیل swot را به اشتباه انجام دهند و استراتژی نامناسبی برای سازمان در نظر بگیرند.
در دام نگاه به درون سازمان نیفتید
بعضی از مدیران زمانی که ماتریس سوات را میکشند، تصور میکنند همه مشکلاتی که اکنون دارند، بخاطر نقاط ضعفشان است و هر موفقیتی را هم بخاطر قوتهایشان به دست آوردهاند. به همین دلیل تمرکزشان را به از بین بردن ضعفها و تمرکز روی قوتها اختصاص میدهند و از توجه به فرصتها و تهدیدها باز میمانند.
بیایید با ذکر یک مثال این تله را بهتر توضیح دهیم. ناخدای یک کشتی را تصور کنید که در طول سفر از ابزاری شبیه به ماتریس سوات استفاده میکند؛ یعنی ضعفها و قوتهای کشتی را به همراه فرصتها و تهدیدها بررسی میکند. او میداند که کشتی امکانات لازم برای این سفر را دارد، اما در حین سفر متوجه میشود که یک نقص فنی کوچک در موتور کشتی وجود دارد. او سعی میکند برای حل مشکل اقدام کند و با استفاده از سایر امکانات کشتی، نقص موجود را پوشش بدهد.
اگر تمرکز او روی این موضوع، باعث غفلت از شرایط دریا شود، ممکن است با مسائل مهمتری روبرو شود. مثلا ممکن است صخرهای که مقابل مسیر کشتی قرار دارد و یک تهدید است را نبیند و نتواند در زمان درست کشتی را در مسیر عبور از صخره قرار بدهد. یا ممکن است متوجه جریان آب یا باد موافق نشود، در نتیجه از این فرصت برای افزایش سرعت کشتی استفاده نمیکند. احتمالا میتوانید پیش بینی کنید که با این بیتوجهیهای کاپیتان، چه مشکلاتی برای کشتی و مسافران پیش میآید!
بعضی از کارشناسان میگویند برای دوری از این دام میتوانید به جای نوشتن SWOT، OTSW بنویسید. یعنی اول فرصتها و تهدیدها را بررسی کنید و بعد به ضعفها و قوتها بپردازید. تمرکز انحصاری روی فرصتها و تهدیدها هم نتیجهای مشابه به دنبال دارد و بهتر است مدیر به هر چهار ربع سوات تسلط داشته باشد.
ماتریس swot چیست؟
جدول یا ماتریس swot جمع بندی تمام اطلاعاتی است که درباره سازمان به دست میآورید. ماتریس swot ۲×۲ است که هر یک از حروف S، W، O، T در یکی از خانههای آن قرار میگیرند.
ماتریس پیش از تحلیل swot باید کشیده شود. در ادامه درباره قسمتهای مختلف ماتریس اس دبلیو او تی صحبت کردهایم.
- در ردیف اول جدول ماتریس اس دبلیو او تی، نقاط قوت و نقاط ضعف سازمان نوشته میشوند. به این ردیف مسائل درونی سازمان میگوییم.
- در ردیف دوم فرصتها و تهدیدها نوشته میشود. به این ردیف مسائل بیرونی سازمان میگوییم.
- در ستون اول باید نکات مثبت نوشته شود. بنابراین نقاط قوت و فرصتها در ستون اول نوشته میشوند.
- در ستون دوم نکات منفی نوشته میشود. بنابراین نقاط ضعف و تهدیدها باید در ستون دوم نوشته شوند.
با توجه به تعاریف بالا، جدول ماتریس swot شبیه شکل زیر خواهد شد.
تا اینجای کار همه چیز را به صورت کامل تعریف کردیم و مفاهیم را مورد بررسی قرار دادیم. اکنون اطلاعات کافی درباره اینکه مفهوم، تعریف و ماتریس swot چیست را در اختیار دارید. از بخشهای بعدی وارد آموزش عملی مارتیس و تحلیل swot خواهیم شد.
آشنایی با تحلیل SWOT
در راستای تکنیک ها و روش های مدیریت پروژه ها و برنامه ریزی برای آن قطعا نام تحلیل SWOT به گوشتان خورده است.
آیا می دانید این تحلیل چطور در استراتژی عملکردی یک مجموعه یا فرد موثر است؟
اگر علاقه مند هستید با این روش به خوبی آشنا شوید همراه ما باشید.
1# تحلیل SWOT چیست؟
تحلیل SWOT یک تکنیک برنامه ریزی استراتژیک است که به فرد یا سازمان در شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت، تهدیدهای مرتبط با کسب و کار و یا برنامه ریزی پروژه کمک می کند.
این تکنیک (که با مشخص کردن عوامل موثر در عملکرد یک سازمان همراه است) برای استفاده در مراحل اولیه تصمیم گیری طراحی شده است.
تحلیل SWOT می تواند به عنوان ابزاری برای بررسی موقعیت استراتژیک یک سازمان یا شرکت به کار رود.
هدف آن مشخص کردن ماموریت های یک کسب و کار، شناسایی فرصت ها و تهدیدهای داخلی و خارجی است که
بر موفقیت یک شرکت اثر دارند.
معمولا کاربرانی که تحلیل SWOT را به کار می برند، از پرسش و پاسخ برای تولید اطلاعات معنادار در هر زمینه استفاده می کنند.
با این کار، به این ابزار کارایی می بخشند و مزیت های رقابتی کسب و کار خود را شناسایی می کنند.
از این تکنیک به عنوان ابزاری یاد می شود که امتحان خود را در زمینه طراحی استراتژیک پس داده است.
فرض اصلی در تحلیل SWOT این است که نقاط قوت و ضعف ها مرتبط با مسائل داخلی هستند.
حال آنکه در فرصت ها و تهدیدها تمرکز بر محیط خارجی است.
1-1# SWOT مخفف چیست؟
کلمه SWOT مخففی از چهار کلمه زیر است که در این تکنیک مورد بررسی قرار می گیرند:
-
اجزای تحلیل SWOT
- S:Strengths: نقاط قوت: ویژگی های کسب و کار یا پروژه که مزیت آن بر دیگران محسوب می شوند.
- W:Weaknesses: ضعف ها: ویژگی های کسب و کار یا پروژه که ضعف آن در مقابل دیگران را مشخص می کنند.
- O:Opportunities: فرصت ها: عناصری که در محیط کسب و کار یا پروژه می تواند از آنها بهره برداری کند.
- T:Threats: تهدیدها: عناصری که در محیط، می توانند برای کسب و کار یا پروژه دردسر ایجاد کنند.
میزان تطابق محیط داخلی سازمان با محیط خارجی آن با استفاده از مفهوم تناسب استراتژیک (Strategic fit) بیان می شود.
شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدها بسیار مهم است چرا که
آنها می توانند قدم بعدی در برنامه ریزی برای دستیابی به هدف را مشخص سازند.
در ابتدا برنامه ریزان باید ببینند مطابق تحلیل SWOT ماموریت اصلا قابل انجام است یا نه.
اگر ماموریت غیر قابل انجام باشد، آنها باید ماموریت دیگری تعیین کرده و از نو این مراحل را تکرار کنند.
2-1# تاریخ پیدایش تحلیل SWOT
بعضی از مولفان اعتبار تحلیل SWOT را به آلبرت هالفری (Albert Humphrey) می دهند که
در دهه های 1950 و 1960 در موسسه تحقیقاتی استنفورد روی اطلاعات بازار بورس کار می کرد.
به هر ترتیب خود هامفری ادعا نکرده که تکنیک SWOT را ابداع کرده است و بنیان گذار و مبدا این تکنیک ناشناس مانده است.
2# عوامل داخلی و عوامل خارجی در تحلیل SWOT
عوامل داخلی بسته به تاثیری که در ماموریت های سازمان دارند به عنوان نقاط قوت یا ضعف ها در نظر گرفته می شوند.
چیزی که ممکن است در رابطه با یک ماموریت ضعف در نظر گرفته شود، ممکن است در رابطه با یک ماموریت دیگر قدرت در نظر گرفته شود.
این عوامل می توانند شامل نیروی انسانی، امور مالی، ظرفیت های تولید و تمام اجزای آمیزه بازاریابی (یعنی چهار P معروف: Product، Price، Place، و Promotion) باشند.
عوامل خارجی شامل اقتصاد کلان، تغییرات تکنولوژی، قوانین حقوقی، تغییرات اجتماعی-فرهنگی و همچنین تغییرات در بازار می باشند.
نتایج اغلب به شکل یک ماتریس ارائه می شوند.
تحلیل SWOT یک تکنیک برای طبقه بندی است که
گزینه ها به شکلی غیرانتقادی و بدون اولویت فهرست می شوند تا
عواملی مشخصی شوند که در رسیدن به ماموریت مهم هستند و
فرصت های ضعیف ممکن است باعث متوازن شدن تهدیدهای قدرتمند شوند.
3# موارد استفاده تحلیل SWOT
از تحلیل SWOT در شرایط تصمیم گیری زمانی که یک موقعیت پایانی مطلوب (ماموریت) تعریف شده باشد (و نه در سازمان هایی که فقط به دنبال سود هستند) می توان استفاده کرد.
از جمله در سازمان های مردم نهاد، واحدهای دولتی و اشخاص می توانند از این روش استفاده کنند.
از این روش همچنین می توان برای برنامه ریزی پیش از بحران در تکنیک مدیریت بحران استفاده کرد.
1-3# تدوین استراتژی
از تحلیل SWOT می توان برای تدوین استراتژی سازمانی یا شخصی استفاده کرد.
گام های لازم برای یک تحلیل استراتژی محور t شامل شناسایی عوامل داخلی و خارجی (با استفاده از جدول یا ماتریس معروف 2×2 SWOT)، انتخاب، ارزیابی مهمترین عوامل و شناسایی رابطه بین مشخصه های داخلی و خارجی می شود.
برای مثال وجود رابطه قوی بین نقاط قوت و فرصت ها می تواند شرایط خوب شرکت را نشان داده و
اجازه استفاده از یک استراتژی تهاجمی را بدهد.
در مقابل، تعامل قوی بین ضعف ها و تهدیدها می تواند به عنوان یک هشدار بالقوه تحلیل شده و
استفاده از یک استراتژی تدافعی را توصیه کند.
2-3# مطابقت و تبدیل
یکی از راه های استفاده از تحلیل SWOT مطابقت و تبدیل است.
از مطابقت برای پیدا کردن مزایای رقابتی با مطابقت دادن نقاط قوت با فرصت ها استفاده می شود.
یک تاکتیک دیگر، تبدیل کردن ضعف ها یا تهدیدها به نقاط قوت و فرصت ها است.
برای مثال پیدا کردن بازارهای جدید، یک استراتژی تبدیل محسوب می شود.
اگر ضعف ها و تهدیدها قابل تبدیل نباشند، شرکت باید سعی کند آن ها را به حداقل رسانده یا از آن ها اجتناب کند.
3-3# بازاریابی
در بسیاری از تحلیل های رقابت، بازاریاب ها پروفایلی از جزئیات عملکرد هر یک از رقیبان درست می کنند و
با استفاده از تحلیل SWOT بر روی نقاط قوت و ضعف های نسبی آن ها در رقابت متمرکز می شوند.
مدیران بازاریابی با استفاده از این روش، برای مشخص کردن ساختار هزینه رقابتی، منابع سود، منابع رقابتی، موقعیت رقابتی، تفاوت های محصول، واکنش های تاریخی به تغییرات صنعت و … استفاده می کنند.
در پایان باید گفت که
تحلیل SWOT یک روش برنامه ریزی برای طراحی استراتژیک است که با شناسایی نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها مشخص می شود.
این تکنیک روشی برای استفاده از عوامل کیفی در برنامه ریزی استراتژیک ارائه می دهد.
از این روش برای تصمیم گیری در فازهای ابتدایی پروژه های مختلف، امکان سنجی و تحلیل بازارهای رقابتی استفاده می شود و
نسبت و ارتباط هر یک از عوامل قدرت، ضعف، فرصت و تهدید با یکدیگر بررسی و مشخص می شود.
از تحلیل SWOT می توان برای برنامه ریزی استراتژیک در سطح سازمانی و حتی شخصی استفاده کرد.
برای این کار نسبت عوامل اجزای تحلیل SWOT تاثیرگذار داخلی که
شامل نقاط قوت و ضعف ها هستند، با عوامل تاثیرگذار خارجی شامل فرصت ها و تهدیدها مشخص شده و ارتباط بین آنها تحلیل می شود.
از این روش تحلیل به شکل های مختلف در زمینه های کاری گوناگون استفاده می شود.
مقاله بالا بخشی از مطالب گسترده حوزه برنامه ریزی و کنترل پروژه است.
برای یادگیری صفر تا صد این حوزه به آموزش جامع کنترل پروژه نماتک مراجعه کنید.
استفاده از تحلیل SWOT در کسب و کار
در این مقاله به نحوه استفاده از تحلیل SWOT در کسب وکار می پردازیم . از تحلیل SWOT برای کمک به فرایند تصمیم گیری کارکنان ،حل مشکلات جاری شرکت و شناسایی فرایند های نا کارآمدی که در شرکت نیاز به تغییر و تعدیل دارد استفاده می شود.
در ابتدا هر یک از اجزای مدل SWOT ، نقاط ضعف و قدرت شرکت ها و تهدیدات و فرصت های موجود در محیط را بررسی می کنیم و در نهایت به صورت کاربردی هر چهار بخش آن مورد سنجش قرار می گیرد.
مقدمه ای بر SWOT
مدل swot مدل ساده ای برای تجزیه و تحلیل داده های کسب و کاری به شمار می رود که از چهار بخش تشگیل شده است و به صورت کارآمد و کاربردی در سازمان های مختلف به خصوص سازمان های درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
- مدل SWOT ابزاری است که می تواند در موقعیت های گوناگون برای سازمان ها در شناسایی وضع موجود و ریشه یابی مشکلات بسیار کمک کننده باشد. به عنوان مثال به مدیران کمک می کند تا با ارزیابی دقیق محیط خارجی ، فرصت ها و تهدیدات محیطی را شناسایی و آن ها را با نقاط قوت و ضعف موجود در سازمان تطبیق دهد و برای آینده ی کسب و کار خود برنامه ریزی اصولی و حساب شده ای انجام دهد.
- دراین تحلیل سعی می شود علاقه و خواسته اصلی مشتریان هدف شناسایی شود . برای جمع آوری اطلاعات کارآمد در باره ی مشتریان هدف از روش تحقیقاتی ” اطلاعات مبتنی بر شواهد” (evidence-base)و ارزیابی موشکافانه استفاده می شود.
- در روش مبتنی بر شواهد فرایند تصمیم گیری بر مبنای بهترین اطلاعات دردسترس صورت می گیرد و از شیوه ی تصمیم گیری شهودی و ذهنی به هیچ وجه استفاده نمی شود.
- در تصمیم گیری مبتنی بر شواهد از نتایج بدست آمده از پایش و اندازه گیری و آنالیز داده ها استفاده می کند، این بدین معنی است که هنگامی که تصمیم گیری بر اساس نتایج قابل پیگیری و اطلاعات واقعی باشد قطعا دستیابی به خروجی مورد نظر آسان تر خواهد بود.هدف اصلی از جمع آوری اطلاعات به روش SWOT استفاده از آن ها برای بهبود عملکرد کارکنان و تغییر فرایند های معیوب و نا کارآمد می باشد.
اجرای مدل SWOT
قبل از اجرایی کردن مدل swot ابتدا شما باید بدانید دقیقا چه جیزی را می خواهید تحلیل کنید. اولین چیزی که شما به آن نیاز دارید تحلیل بازار کسب کارتان است . ارزیابی اولیه شرایط موجود از طریق جمع آوری طیف وسیعی از اطلاعات محیط داخلی و خارجی سازمان صورت می گیرد در ارزیابی شرایط ، متغیر های مهمی مانند حوادث ، شکایات ،تحقیقات جدبد ، یا توسعه و تغییرات محیطی در نظر گرفته می شود. این کار به ما کمک می کند تا یک نمای کلی از وضعیتی که درحال تجزیه تحلیل آن هستیم بدست آوریم .
-
قدم بعدی آنالیز چهار مولفه ی اصلی SWOT است که شامل نقاط قوت (Strengths)، نقاط ضعف (weaknesses)، تهدیدها (Threats) و فرصتهای پیش رو (Opportunities) می باشد. برای شناخت دقیق هر کدام از این چهار بخش باید درون سازمان ( برای یافتن نقاط قوت و ضعف) و بیرون سازمان (برای یافتن فرصتها و تهدیدها) را بررسی کنید.
عوامل درونی کسب و کار
دو بخش اول تحلیل SWOT مربوط به نقاط ضعف و قوت کسب و کار است که با بررسی عوامل درونی کسب و کار به دست می آید. بررسی منابع داخلی و تجربیات کارکنان که نشان دهنده قوت کسب و کار شما است. از جمله موارد زیر:
- منابع مالی (منابع درآمدی، منابع و فرصتهای سرمایهگذاری)
- منابع فیزیکی (ساختمان شرکت، ابزارهای الکترونیکی و وسایل مورد استفاده)
- منابع انسانی (کارمندان، مشتریان)
- فرآیندهای جاری (برنامههای در حال اجرا ، طراحی ساختارها و فرآیندهای پربازده)
نقاط قوت
در واقع کاری است که شما در کسب و کارتان به خوبی و بهتر از بقیه انجام میدهید..
به بیان دیگر ویژگیهایی است که باعث می شود شما از رقیبانتان متمایز شوید. این قدرت می تواند از منابع داخلی مانند مهارت و دانش کارکنان ناشی شود و یا شامل داراییهای ملموس کسب و کار مانند سرمایه و تکنولوژی باشد .
سوال هایی که در بررسی نقاط قوت شرکت حتما باید به آن ها پاسخ داد شامل موارد زیر می شود:
- شما چه خدماتی را به بهترین شکل ممکن انجام می دهید؟
- دانش تخصصی شما که برتری شما نسبت به رقبایتان را تضمین میکند چیست ؟
- تجربیات اصلی شما در ارتباط با مشتری چیست؟
- در چه بخشی از کسب و کارتان پتانسیل بیش تری برای سود آوری وجود دارد؟
نقاط ضعف
در این قسمت سوالاتی که بایستی به آن ها پاسخ داده شوند را بررسی می کنیم
عوامل بیرونی کسب وکار
عوامل بیرونی، عوامل محیطی هستند که سازمان ها را تحت تأثیر قرار می دهند. شرایط مختلفی که در جامعه و بازار پیش میآید، به صورت مستقیم و غیرمستقیم فرصتها و تهدیدهایی برای شرکتها به وجود می آورد و توسط سازمان ها کنترل نمی شود مانند:
- متغیر های بازار (محصولات و تکنولوژی های جدید، تغییر نیازهای مخاطبین)
- متغیر های اقتصادی (حوادث اقتصادی محلی، ملی و بین المللی)
- سرمایه گذاری (حمایت مالی، کمکهای مالی)
- تغییرات جمعیت شناختی و نوع مصرف و نیاز جامعه
- ارتباط بین تامین کنندگان و کسب و کار های همکار دیگر
- مسائل سیاسی، محیط زیست و ارتباطات اقتصادی کشورها و سازمان های بین المللی
فرصتها (opportunities)
فرصت ها ، سرنخ هایی از وقایع خوش آیند برای کسب و کار شما در محیط هستند که تا کنون شناخته نشده یا استفاده نشده باقی مانده اند و می توانند کسب و کارتان را متحول کنند. از جمله فرصت های محیطی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعداد کم رقیبان در صنعت شما و یا در محصولی خاص
- به وجود آمدن نیازهای جدید در جامعه برای محصولات شما
- توانایی ارتباط با جامعه مشتریان از روشهای مختلف
برای شناسایی فرصت های پیش رو باید به سوالات زیر پاسخ داد؟
تهدیدها (Threats)
مجموعه ای از عوامل محیطی مانع پیشرفت کسب و کار ویا باعث کاهش میزان فروش شما می شوددر این قسمت باید تمامی فرایند ها و عواملی که محصول ویا خدمات شمارا تهدید میکنند را مورد بررسی قرار دهید این عوامل می تواند شامل موارد زیر شود:
- ورود رقیبان تازه وارد به صنعت
- وقوع بحران های اقتصادی
- انتشار اخبار منفی و شایعات بر علیه کسب و کار
- تغییر خواسته های مشتریان
در این بخش می بایست به سوالاتی نظیر:
پس از بررسی شرایط داخل و خارج سازمان باید در تصمیم گیری ها، نقاط قوت را در راستای استفاده از فرصت های موجود در محیط به کار بگیرید. همچنین باید برای تهدیدهای بازار و نقاط ضعف نیز برنامه داشته باشید.
تجزیه و تحلیل داده های SWOT
تجزیه و تحلیل اطلاعات مهم ترین بخش در مدل SWOT است . پس از تهیه ماتریس SWOT، دید کاملی نسبت به وضعیت شرکت خود به دست میآورید و دو مرحله نهایی پیش رو دارید:
- ابتدا بررسی کنید که امکان تطبیق نقاط قوت شما با فرصتها وجود دارد یا خیر؟
- در مرحله بعدی باید به نقاط ضعف توجه کنید.
آیا امکان تقویت نقاط ضعف وجود دارد؟ آیا میتوان نقاط ضعف را به نقطه قوت تبدیل کرد؟
سؤال اساسیتر اینکه آیا باید نقاط ضعف را به نقاط قوت تبدیل کرد یا بهتر است از آنها صرف نظر کرد و فقط روی نقاط قوت تمرکز بیشتری داشت؟
نتیجه گیری
مدل SWOT ابزاری سودمند است که یک تیم ، دپارتمان یا یک سازمان به طور کلی از آن استفاده می کند تا شناسایی فرصت ها و تهدیدات پیش رو برای تغییر و یا بهبود فرایند ها و عملکرد سازمان را شناسایی کند و هم چنین نقاط قوت و ضعف خود را با رقیبان مقایسه کند
تحلیل SWOT ابزاری فوق قدرتمند برای اینکه بهترین تصمیم ها را بگیرید
درواقع تصمیم گیری مرحله ای بنیادی است که تمام یک سازمان یا مجموعه را دربر می گیرد و مناسب یا نامناسب بودن آن ممکن است بر سرنوشت یک سازمان، شرکت یا حتی یک گروه چند نفره که به فعالیتی مشغول اند تاثیر زیادی بگذارد.
زندگی، جمع نتایج تصمیم های روزانه ماست.
آلبرت کامو
اما زمانی که دایرهی تصمیمات گسترده است یکی از بهترین پیشنهادهای استراتژیک، استفاده از تحلیل SWOT است.
تحلیل SWOT از چهار حرف انگلیسی SوW,O,T تشکیلشده است. هرکدام از این چهار حرف معرف چهار مؤلفهی نقاط قوت(S)، نقاط ضعف(W)، فرصتها(O) و تهدیدها(T) هستند.
درواقع SWOT یک چارچوب تحلیلی است که به شما بهعنوان یک تصمیمگیرنده کمک میکند تا بر بزرگترین چالشها غلبه کرده و راهکارهای جدیدی ارائه کنید؛ مهم نیست چقدر تصمیم گیری دشواری در پیش دارید، به کمک تحلیل SWOT خیلی ساده و روان آنها را تحلیل میکنید و بهترین تصمیم را اتخاذ میکنید.
گرچه از زمان ابداع این تحلیل، دههی 60 میلادی، تا کنون از این روش تحلیلی در حوزههای زیادی از سیاستگذاریهای اجتماعی و اقتصادی دولتها گرفته تا برنامهریزیهای انجمنهای مردمنهاد یا NGO ها بکار رفته است ولی تمرکز این مقاله بر کاربرد تحلیل SWOT در کسبوکار (و حتی زندگی روزمره) است.
درزمینه های تجاری، تحلیل SWOT به سازمانها این قدرت را میدهد تا که عوامل مؤثر داخل سازمانی و خارج سازمانی را شناسایی کنند. در حقیقت، کاربرد اصلی تحلیل SWOT این است که بهتمامی عوامل دخیل در تصمیمگیریها احاطه داشته باشند.
حال سؤال این است که چه زمانی میتوان از این تحلیل استفاده کرد؟
«تحلیل SWOT بهصورت بنیادی باید در برنامهریزیهای استراتژیکی مورداستفاده قرار گیرد»
برای آنکه قدرت تحلیل SWOT بدانید، توصیه اندرو شارج، بنیانگذار و مدیرعامل Money Crashers را بخوانید :
«برخی از صاحبان کسب و کارهای کوچک به واسطهی عدم آگاهی از تحلیل SWOT، همواره با روشهایی غیر قاعدهمند به تصمیمات مهم و راهبردی نگاه میکنند؛ غافل از اینکه با صرف زمانی نهچندان زیاد و استفاده از روشهای قاعدهمندی مانند تحلیل SWOT میتوانند راههای بهتری برای گسترش و سرمایهگذاری بیابند و مؤثرتر به اصلاح نقاط ضعف خود بپردازند»
نکتهی مهم دیگری که در اجرای تحلیل SWOT وجود دارد این است که این تحلیل بههیچوجه نباید صرفا در سطوح بالای مدیریتی میان سهامداران، سرمایهگذاران و مدیران ارشد مطرح شود و تحلیلی جامع اجزای تحلیل SWOT تر و کاربردی تر است که تمام اعضای یک سازمان با درجات مختلف قدرت و تصمیم گیری را در تحلیل SWOT دخیل کند.
آقای شان والش، مدیرعامل شرکت مشاوره ی Paradigm computer Consulting بر این عقیده است که «تحلیل SWOT با تکیه بر خرد جمعی میتواند نقاط کور را در هر سازمانی مشخص کند.»
منظور از «نقاط کور» به حوزههایی از یک کسبوکار مربوط میشود که معمولاً از چشم صاحبان، مدیران و کارکنان جز دور میماند و در میزان اعتبار و طول عمر یک سازمان نقش حیاتی بازی میکنند.
اجزای تحلیل SWOT
همانظور که قبلا اشاره شد تحلیل SWOT بر چهار پارامتر کلیدی نقاط قدرت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها تکیه دارد. برای برداشتن قدم ابتدایی، باید میز کار یا تخته سفید مقابل رویتان را به چهار مربع تقسیم کنید.
دو حرف اول تحلیل SWOT حرف های S و W هستند که به ترتیب حروف ابتدایی Strengths (نقاط قوت) و Weaknesses (نقاط ضعف) هستند. این عوامل، که به آنها عوامل درونسازمانی میگویند به معنای منابع و تجربیاتی است که در دسترس شماست.
در زیر فهرست عوامل درون سازمانی را مشاهده می کنید :
- منابع مالی : سرمایهی در دسترس، منابع درآمدی و فرصتهای اجزای تحلیل SWOT سرمایهگذاری
- منابع فیزیکی: تجهیزات ، امکانات و مکان فیزیکی انجام کار و فعالیت اقتصادی
- منابع انسانی: کارکنان، داوطلبان و جامعهی هدف (که مشتریان بالقوه محسوب میشوند)
- دسترسی: میزان دسترسی به منابع طبیعی موردنیاز، علائم تجاری، حق الثبت ها
- منابع نرم افزاری: شرح وظایف، چارت های سازمانی و سیستم های نرم افزاری
به عقیدهی میشل ویس، استاد کسبوکار در دانشگاه هارتفورت آمریکا :
«اولین گام در تحلیل SWOT
بررسی دقیق دو عامل ابتدایی یعنی نقاط قوت و نقاط ضعف هستند.
زیرا بدون ارزیابی عوامل داخلی، نمیتوان به کنترل
و استفاده ی بهینه از عوامل خارجی پرداخت.»
عوامل خارجی که شامل Opportunities (فرصتها) وThreats (تهدیدها) میشوند، نیز مانند عوامل داخلی بر تمام سازمان تاثیرگذار هستند ولی تفاوت آنها در اینجاست که اغلب تشخیص این عوامل دشوار است زیرا بطور غیر مستقیم و نامرئی به فرصتها و تهدیدها مرتبط میشوند و دیگر اینکه این عوامل تا حد زیادی خارج از کنترل یک کسبوکار یا سازمان هستند.
فهرست عوامل برون سازمانی :
- الگوهای بازار : کالاها و فن آوری های جدید و تغییرات معنادار در نیاز مشتریان و یا ورود و خروج رقبا : که شامل روندهای اقتصادی، مالی و پولی در شرایط اجزای تحلیل SWOT محیطی ، ملی و بین المللی میشود
- جمعیت شناسی : که به مؤلفه های سنی، نژادی ، جنسی و فرهنگ عمومی بازار هدف باز می گردد
- روابط : روابطی که با توزیع کنندگان و عرضه کنندگان و شرکای تجاری وجود دارد
- قوانین و مقررات : که شامل قوانین حقوقی و ضوابط اقتصادی مؤثر بر هر کسبوکاری میشود.
نتیجه گیری در تحلیل SWOT
پس از اِتمام تحلیل SWOT و پر کردن چهار مربع کلیدی، مهمترین کار این است که بر اساس نتایج جمع آوری شده به اهرم کردم نقاط قوت و فرصتها برای مبارزه با نقاط ضعف و تهدیدها بپردازیم.
در اینجا برای درک بهتر تحلیل SWOT به یک نمونه ی واقعی تحلیل SWOT در شرکت Scholefield می پردازیم. شرکتی متشکل از چند وکیل و حقوقدان که به ارایه ی خدمات حقوقی و مشاوره ای مرتبط با فعالیت های ساختمانی مشغول است.
S یا نقاط قوت کدامند؟
یک شرکت حقوقی مرتبط با قوانین ساخت و ساز به همراه پرسنلی که هم درزمینهٔ های حقوقی درس خوانده اند و هم از اطلاعات کافی در امور مهندسی و قراداد های ساخت و ساز مطلع اند.
تجربه ی زیاد پرسنل بارزارین نقطه ی قوت شرکت محسوب میشود. همچنین تعداد محدود کارکنان (جمعا سه نفر) قابلیت تغییر و تطبیق سریع را به گروه داده است.
W یا نقاط ضعف کدامند؟
تا بحال هیچکدام از کارکنان نقش میانجی را در مناقشات حقوقی مرتبط با عوامل دخیل در ساخت و سازها ایفا نکرده اند و هیچکدام دوره های مرتبط با میانجیگری را بهصورت رسمی نگذرانده اند.
O یا فرصتها کدامند؟
بیشتر قراردادهای تجاری در امر ساخت و ساز به یک شرکت حقوقی که نقش میانجی را در مناقشات ایفا کند احتیاج دارد ولی با وجود میانجی های زیاد در بازار فعلی، تنها عده ی کمی تجربه ی عملی در صنعت ساخت و ساز دارند.
برای مناقشات کوچک، میانجی ها (وکلای متخصص در امر میانجی گری) بهصورت فردی و غیرتیمی کار میکنند ولی شرکت Scholefield میتواند پیشنهاد میانجی گری را بهصورت گروهی از وکلا برای حل و فصل مناقشات بدهد.
T یا تهدیدها کدامند؟
همه ی شرکت های حقوقی میتوانند پس از گذراندن دوره های تخصصی در نقش میانجی ظاهر شوند، از طرفی دیگر، بیشتر مشتریان بالقوه احساسی منفی نسبت به شرکت های حقوقی میانجی گر دارند، زیرا بر طبق تحقیقات اکثر آنها گمان میکنند میانجی ها بیشتر از اینکه به درک صحیح مسائل و منافع موکلین خود توجه کنند، به حل و فصل کردن سریع مناقشات و دریافت مبالغ قید شده در قرار داد متمایل هستند.
نتیجه گیری استراتژیک :
پرسنل باید در دوره های تخصصی و رسمی میانجی گری های حقوقی برای از میان برداشتن نقاط ضعف شرکت کنند. همچنین باید حوزه ی کاری دیگری با تکیه بر دو زمینه ی قوانین ساخت و ساز و میانجی گری حقوقی برای شرکت حقوقی صنعت ساختمان Scholefield ایجاد شود تا مشتریان و موکلین فعلی را در مورد این خدمت جدید آگاه کند و تبلیغات در این زمینه جهت دار شود.
همانطور که مشاهده میکنید، با تحلیل کسب و کار Scholefield مشخص شد چطور فرصت ها میتوانند تبدیل به نقاط قوت شوند، تهدید ها برطرف شوند و اجزای تحلیل SWOT نقاط ضعف پوشش داده شوند.
همین منوال را میتوانید برای تصمیم های فردی اتخاذ کنید؛
کافیست هر گزینه ای که در برابرتان است را انتخاب کنید و راجع به نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت های آن فکر کنید و بر روی چهارراه SWOT آنرا ثبت کنید. با این کار شما میتوانید در یک تصویر تمام جوانب یک تصمیم را مشاهده و تحلیل کنید.
کلام آخر اینکه… هیچوقت از اندازه گیری سرعت تغییرات غافل نشوید !
نکته ی پایانی این است که هیچگاه نباید به یک تحلیل SWOT، حتی اگر بطور جامع و کامل طراحی شده باشد، برای مدتی طولانی بسنده کنید زیرا بعید است که شرایط کسب و کار شما بویژه در رابطه با عوامل برون سازمانی همواره ثابت باقی بماند.
به همین خاطر بهتر است برای تحلیل های SWOT خود بازه ی زمانی مشخصی را بسته به سرعت تغییراتی که در کسب و کارتان با آن مواجه اید تعیین کرده و پس از ایجاد تغییرات مطلوب و یا اتمام این بازه ها تحلیل های خود را بروز یا تغییر دهید.
اگر به این موضوع علاقه مند هستید، توصیه میکنیم مطالب زیر را حتما بخوانید :
ماتریس سوات یا SWOT
ماتریس SWOT : تحلیل محیط داخلی و عوامل خارجی سازمان یکی از مهمترین نکاتی است که سازمانهای امروزی باید به آن مبادرت داشته باشند تا بتوانند در محیط های رقابتی خود باقی بمانند و شکست نخورند.
استفاده از ابزارها و استراتژیهای مناسب در این راه به سازمان ها کمک میکند تا راحتتر عوامل بیرونی و درونی سازمان خود را تحلیل کنند.
یکی از ابزارهای بسیار کاربردی و در عین حال بسیار پراستفاده ماتریس SWOT است که در عین سادگی میتواند راه حل بسیاری از مشکلات درونی و بیرونی یک سازمان باشد. در این مقاله قصد داریم تا علاوه بر بررسی ماتریس سوآت به نکاتی در خصوص تحلیل ماتریس SWOT و چگونگی استفاده ماتریس در بهبود شرایط سازمانی بپردازیم.
ماتریس SWOT چیست؟
یکی از قدیمیترین ابزارهای تحلیل استراتژی ماتریس SWOT است که در عین سادگی میتواند مفاهیم عمیقی را در خصوص شرایط فعلی سازمان چه در داخل و خارج از سازمان نمایان کند.
این ابزار برای نخستینبار در دانشگاه هاروارد مورد استفاده قرار گرفت و سیر تحولی آن در کشورهای انگلیس و آمریکا اتفاق افتاد.
برخی از مشخصههای ماتریس سوات به مدرسه کسبوکار هاروارد و کتاب سیاستهای کسبوکار نوشته اندروز، گات، لرند و کریستینسن بازمیگردد. با این حال در این کتاب تنها به فرصتها، خطرات، محیط و مشکلات اشاره شده است و مرجع آن نیز سخنرانی پروفسور کنت اندروز است. دیدگاهی دیگر آن است که SWOT از پژوهش استنفورد به سرپرستی آلبرت همفری در سال ۱۹۶۰ مشتق شده است.
اجزای ماتریس سوات چیست؟
یکی از سادهترین و ابتداییترین انواع ماتریس، ماتریس SWOT بوده که در حالت اصلی از دو وجه تشکیل شده است. بخش اول، وضعیت درونی سازمان را پوشش میدهد و بخش دیگر آن متوجه عوامل بیرونی یک سازمان است.
- عوامل درونی ماتریس SWOT :
به صورت کلی منظور از عوامل درونی در یک سازمان، مواردی است که در اختیار سازمان بوده و به نوعی بر آنها تسلط دارد. به عبارت دیگر میتوان گفت، کنترل سازمان بر عوامل درونی، ارادی بوده و تا حدود زیادی آنها را تحت کنترل خود دارد.
- عوامل بیرونی ماتریس SWOT :
برخلاف عوامل درونی در ماتریس SWOT، عوامل خارجی تحت کنترل سازمان نبوده و درواقع برای سازمان غیرارادی تلقی میشود. شرایط محیطی در خارج یک سازمان همان عوامل بیرونی موجود در ماتریس SWOT است.
مفاهیم مورد استفاده در ماتریس SWOT چیست؟
همانطور که در قسمت قبل بیان کردیم، ماتریس SWOT از دو قسمت عوامل درونی و بیرونی تشکیل شده است که هرکدام خود دارای دو قسمت است.
- عوامل درونی ماتریس SWOT :
نقاط قوت (Strengths): مفهوم نقطه قوت در سازمان همان مزیت پایداری است که یک سازمان در خود داشته که میتواند به مخاطبان هدف و مشتریان بالقوه خود ارائه دهد. به نوعی نکته مثبت درونی در سازمان همان نقطه قوت آن مجموعه خواهد بود.
نقاط ضعف (Weakness): در طرف مقابل اگر سازمانی در بخشهای درونی خود دچار کمبود و اختلالی شده باشد به اصطلاح دارای نقطه ضعف خواهد بود.
- عوامل بیرونی ماتریس SWOT :
فرصتها (Opportunities): موقعیتهایی که ممکن است در آیندهبرای سازمان ایجاد شود و باعث پیشرفت و رشد بیشتر یک سازمان باشد به عنوان فرصتها شناخته میشود.
تهدیدها (Threads): موقعیتهایی که سازمانها را در آینده دچار خطر خواهند کرد و ممکن است در کار شرکت خللی ایجاد کنند و مدیران سازمانها موظف هستند با شناسایی این موارد سازمان خود را از آن مصون بدارند.
مراحل تحلیل سازمان به وسیله ماتریس SWOT چیست؟
حال که مفصل اجزا ماتریس SWOT را مورد بررسی قرار دادیم، میخواهیم مراحل مربوط به تحلیل این ماتریس برای تدوین استراتژی مناسب بررسی کنیم.
- شناسایی عوامل خارجی و داخلی: همانطور که در قسمت قبل عنوان کردیم بررسی و شناسایی عوامل داخلی و خارجی در سازمانها به عنوان اولین قدم برای تدوین یک استراتژی مطلوب و مناسب برای سازمان خواهد بود. بعد از شناسایی نقاط قوت و ضعف ماتریسی تحت عنوان ماتریس عوامل داخلی (IFE) تشکیل شده و بعد از شناسایی تهدیدها و فرصتها ماتریس عوامل خارجی (EFE) به وجو میآید.
- وزندهی به عوامل داخلی و خارجی: مرحله دوم در خصوص تحلیل ماتریس، وزندهی و اعتباردهی یا به عبارت دیگر درجهبندی و اهمیت موارد شناسایی شده خواهد بود که آن را براسا نمراتی که به درجه اهمیت یک عمل میدهیم تعریف میکنیم.
- ایجاد ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی: حال باید این عوامل را براسا درجه اهمیت آن نمره داده و از کم (نمره ۱) یا زیاد (نمره ۵) امتیازدهی کنید و در ماتریسهای جداگانه خود یادداشت کنید.
- طراحی ماتریس SWOT: پس از گذراندن این مراحل در نهایت باید ماتریس نهایی SWOT خود را تدوین کرده و عوامل مهم از دیدگاه خود و مجموعه در قسمت های مشخص شده یادداشت کنید.
استراتژی های مورد استفاده در ماتریس SWOT چیست؟
مهمترین قسمت در خصوص تحلیل ماتریس SWOT، استفاده از استراتژیهای مناسب برای هربخش است که قصد داریم در بخش پایانی این مطلب، استراتژیهای مختلفی که میتوان در تحلیل ماتریس سوات استفاده کرد را توضیح داده و بررسی کنیم.
- استراتژی محافظهکارانه (WO): هدف این استراتژی، استفاده از فرصتهای موجود آینده به منظور پوشش نقاط ضعف سازمان است.
- استراتژی تدافعی (WT): عموما سازمان در این شرایط سازمان در وضعیت مخاطرهآمیزی قرار دارد و هرحظه اماکن انحلال و توقف فعالیتها آن وجود دارد. لذا برای جلوگیری از این منظور سازمان باید تلاش کند تا علاوه بر پرهیز از تهدیدهای بیرونی، نقاط ضعفهای خود را کاهش داده تا به خطر جدی مواجه نشود.
- استراتژی تهاجمی (SO): بهترین وضعیت برای سازمان بوده چراکه سازمان میتواند با تکیه بر نقاط قوت خود فرصتهای خارجی موجود در محیط بیرونی خود را شکار کند.
- استراتژی رقابتی (ST): معمولا در این وضعیت سازمانها به دنبال استفاده از نقاط قوت خود به منظور جلوگیری از تهدیدهای خارجی است.
در این مطلب سعی شد تا علاوه بر بررسی کلی ماتریس SWOT ، اجزا هر بخش را به صورت مجزا توضیح داده و در انتها استراتژی های مناسب برای سازمان ها به منظور تحلیل وضعیت موجود خود داشته باشند.
البته در انتها شایان ذکر است که برای تحلیل وضعیت سازمان یا کسب وکار ابزارهای بسیاری مورد استفاده قرار میگیرند که هرکدام در جایگاه خود دارای اهمیت و کاربرد مجزاست.
به همین جهت توصیه میکنیم مدیران استراتژیک در سازمان ها برای راحتی کار و بررسی همه جانبه وضعیت موجود در سازمان خود از ابزارهای مختلفی استفاده کنند تا تحلیل آنها از سازمانها با دقت بیشتری همراه باشد.
دیدگاه شما